Raynaud en koude: is ijsbaden veilig of juist niet?

Veel mensen met Raynaud twijfelen of ijsbaden veilig zijn. Misschien heb je lichte klachten in je vingers, of krijg je het snel koud aan je tenen. Misschien heb je juist secundaire Raynaud door een onderliggende aandoening.

En dan hoor je iemand zeggen: “IJsbad is goed voor je, gewoon doen!”
Maar ook: “Raynaud en ijsbaden? Nooit doen!”

In dit blog legt ik je uit wat er in je lichaam gebeurt en hoe je verantwoord omgaat met koude, afhankelijk van jouw vorm van Raynaud.

Wat is Raynaud precies?

Raynaud is een overreactie van de bloedvaten op kou of stress. Je vingers of tenen worden eerst wit, dan blauw, en daarna rood als het bloed terugkomt. De pijn kan fel zijn, alsof je handen "in brand" staan terwijl ze juist ijskoud zijn.

Er zijn twee vormen:

Primaire Raynaud (meest voorkomend)

• Komt vaak voor bij jonge volwassenen
• Meestal mild
• Geen onderliggende ziekte
• Bloedvaten reageren te sterk op kou, maar zijn verder gezond
• Weinig risico op schade

Bij primaire Raynaud is koudetraining soms mogelijk, maar altijd voorzichtig en stapsgewijs. Lees vooral verder!

Secundaire Raynaud (zeldzamer, maar belangrijk!)

Secundaire Raynaud komt door een andere ziekte of beschadiging van de bloedvaten, zoals:

• Sclerodermie
• Lupus
• Reumatoïde artritis
• Vaatproblemen of zenuwschade
• Bijwerkingen van medicijnen

Bij deze vorm zijn de bloedvaten kwetsbaarder en kunnen wondjes of doorbloedingsproblemen ernstiger worden. Bij secundaire Raynaud zijn ijsbaden vaak NIET veilig.

Waarom een ijsbad anders werkt dan lokale koudetraining

Wim Hof zegt soms dat mensen met Raynaud hun handen of voeten apart kunnen trainen in een bak met koud water. Dat is correct, en heel wat anders dan een volledig ijsbad of een koude douche!

Laat me het duidelijk maken.

Volledig ijsbad
Als jij met je hele lichaam in ijswater gaat, moet je lijf één ding doen: je kern beschermen.

Dat betekent dat je lichaam al je bloed wég haalt uit je handen en voeten. Je wordt binnen seconden wit. Bij Raynaud gebeurt dit al snel, maar in een ijsbad gaat het extreem:

• sterke vasoconstrictie (bloedvatvernauwing)
• mogelijk bijna geen doorbloeding
• veel pijn
• risico op schade bij secundaire Raynaud
• heel lange reperfusiepijn (de pijn als het bloed terugkomt)

Dit is waarom sommige artsen zeggen: “Raynaud? Geen ijsbaden.” Vooral bij secundaire Raynaud is dat verstandig.

Lokaal koelen (handen/voeten apart)

Dit is heel anders. Je zit warm, je core krijgt geen stress, en alleen een klein deel van je lichaam voelt de kou. Daardoor sluit het lichaam niet alle vaten tegelijkertijd af.

Je lichaam blijft:

• warm
• veilig
• stabiel

En de kou richt zich op een kleine zone. Daardoor kun je beter leren om de reactie te reguleren.

Dit is precies wat Wim Hof laat zien: handen of voeten apart trainen → meer controle → minder hevige Raynaud-reacties.

Dit werkt wetenschappelijk gezien zo:

• Je lichaam blijft warm → geen stressreactie
• Je traint alleen het lokale bloedvatnetwerk
• Door herhaling worden de zenuwen minder gevoelig
• De bloedvaten leren beter openen en sluiten
• Je bouwt tolerantie op zonder gevaar voor weefselschade

Dit is een vorm van geleidelijke adaptatie, een bekend fysiologisch principe.

Stap-voor-stap oefening: koude training voor handen en voeten

(Geschikt bij primaire Raynaud — niet doen bij secundaire vorm.)
Doe deze oefening als je warm zit.

Stap 1: voorbereiding

• Vul een bak met koud water (met ijs) bij voorkeur kouder dan 7 °C
• Zorg dat je in een warme kamer zit
• Maak je schouders en nek ontspannen
• Adem rustig in 4 tellen in, 6 tellen uit
  

Stap 2: handen onderdompelen

• Dompel je handen tot de polsen onder
• 30 seconden is genoeg voor de eerste keer
• Adem rustig door, zonder forceren
  

Stap 3: rustig opwarmen

• Warm je handen in een bakje lauw water voor 30 seconden.
• Niet wrijven – dat kan pijn doen
• herhaal dit 3 a a4 keer.
• eindig met koud water
  

Stap 4: herhaling

• Doe dit 3–4× per week. Bouw op naar 2–3 minuten.

In de volgende video zie je Rob Lenfestey, een Wim Hof-instructeur die zijn Raynaud-klachten onder controle heeft gekregen door de Wim Hof Methode.

Waarom je dit NOOIT moet doen bij secundaire Raynaud

Omdat de bloedvaten al kwetsbaar zijn. Je kunt risico lopen op:

• wondjes die slecht genezen
• blijvende doorbloedingsschade
• zenuwirritatie
• extreme reperfusiepijn
• in hele erge gevallen: weefselproblemen

Wat dan wel als je secundaire Raynaud hebt?

Veilige alternatieven:

• warmte-training (wisselbaden warm-koud, maar niet onder 15°C)
• stressreductie: rustige ademhaling
• milde kou vermijden
• handschoenen en warmtepleisters gebruiken
• warme douches of warmtelamp voor handen

Q&A: veelgestelde vragen

1. Kan Raynaud verdwijnen door kou te trainen?
Ja, bij primaire Raynaud kan de gevoeligheid verbeteren, mits je rustig opbouwt.

2. Kan ik ademhaling gebruiken om aanvallen te verminderen?
Ja. Langzaam ademen verlaagt stress en vermindert vasospasme.

3. Kunnen mijn vingers beschadigen door een ijsbad?
Bij primaire Raynaud meestal niet, maar bij secundaire Raynaud wel.

4. Wordt Raynaud erger door ijsbaden?
Te veel extreme kou kan klachten verergeren. Lichte, gecontroleerde kou helpt soms juist.

5. Hoe weet ik of ik primaire of secundaire Raynaud heb?
Primaire Raynaud is vaak milder, symmetrisch en begint jong. Secundaire Raynaud gaat vaak samen met andere klachten of ziekten. Een arts kan dit beoordelen.